Obojętność

Na zakończenie cyklu wykładów radiowych, 24 grudnia 1969 r. w rozgłośni Hessian Rundfunk, ks. Józef Ratzinger powiedział: „Z dzisiejszego kryzysu wyło­ni się Kościół, który straci wie­le. Stanie się nieliczny i będzie musiał rozpocząć na nowo, mniej więcej od początków”. Po trzydziestu latach wróci­łem do Belgii i zobaczyłem Ko­ściół, który wygląda tak, jak opisywał to kiedyś młody teo­log, a obecnie papież emeryt.

W drugą niedzielę Adwen­tu padał śnieg. Na Mszę świętą przyszło około 40 osób. – Przy lepszej pogodnie jest trochę więcej wiernych – powiedział mi po powrocie ks. Tomasz Ka­nia, polski misjonarz, którego pojechałem zastąpić. Kiedyś przychodziło do kościoła więcej wiernych. Podejrzewam, że były tu tłumy. Paliseul to miastecz­ko, które liczy pięć tysięcy mie­szańców. Duży kościół w stylu neogotyckim pochodzi z począt­ków ubiegłego wieku. Każdego dnia chodziłem na długie spa­cery. Z oddali widziałem wieżę kościoła. Tak kiedyś wyglądało każde belgijskie miasteczko, ale wkrótce przejdzie to do historii.

Ciągle spadająca liczba wier­nych, księży i powołań, wymu­sza na biskupie diecezji Namur, podjęcie decyzji o zamknięciu większości z 900 kościołów. 200 z nich, jako obiekty zabytkowe, będzie zachowanych. 200 zo­stanie przekształconych w jed­nostki duszpasterskie (fr. l’unité pastorale), skupiające po kilka dawnych parafii. 500 kościołów zostanie zdesakralizowanych lub przeznaczonych na inne cele albo po prostu zburzonych.

Czy jest to objaw kryzysu Kościoła w Belgii? Myślę, że wszystko zaczęło się dużo wcze­śniej. Belgijski Kościół posiadał kiedyś wiele dóbr, które zostały mu odebrane przez państwo po rewolucji francuskiej. Wszyst­kie kościoły i plebanie należą teraz do państwa i są utrzymy­wane z funduszu kościelnego. W czasach kiedy wszyscy Bel­gowie chodzili do Kościoła, nikt nie zawracał sobie tym głowy. Dzisiaj jest już za późno, by to zmienić. Przyszłość Kościoła w dużej mierze zależy teraz od de­cyzji polityków, którzy nie mają wiele wspólnego z Kościołem.

Kościoły spełniły swoje za­danie – teraz stoją puste. Czas dostatku i przepychu się skoń­czył. W Namur byłem w sklepie odzieżowym, który znajduje się w murach zabytkowego kościoła na Szlaku Jakubowym. Jest to za­bytek, więc wszystko pozostało nietknięte. Chyba nikt z kupują­cych nie zwraca uwagi na to, że robi zakupy w dawnym koście­le. Ludzie przechodzą obojętnie obok konfesjonału, tabernaku­lum, ambonki i figur świętych. Nad nimi, w dawnym prezbite­rium, wisi wielki krzyż. Chodzi­łem po sklepie i również czułem obojętność. Sakralne elementy, klientom sklepu odzieżowego, z niczym się nie kojarzyły. Ja miałem wrażenie, że jestem na granicy dwóch epok i nie odczu­wałem żalu, że coś się kończy. Jed­nak czy zacznie się coś nowego?

Święty Ignacy Loyola uczył swoich nowicjuszy obojętności, gdyż daje ona poczucie zrówno­ważenia. Zakonnik może wtedy rozeznać w wolności wszystkie strategiczne opcje. Chris Low­ney, autor Heroicznego przy­wództwa, ma rację, że innowa­cyjność zależy w dużej mierze od obojętności. To ona daje peł­ną swobodę w odczytaniu zmie­niającego się świata i pozwala się w nim odnaleźć. Dzięki obojęt­ności zakonnik jest wolny od nieuporządkowanych przywią­zań, miejsc, dobrobytu i prze­szłości. Taką obojętność poczu­łem w sklepie w Namur i dlatego byłem w stanie wyobrazić sobie przyszłość Kościoła na Zacho­dzie bez obecnych kościołów.

W powszedni dzień od­prawiałem Mszę świętą w ma­łej kaplicy na rozdrożu dwóch dróg wychodzących z Paliseul. Przychodzi tu zazwyczaj kilka starszych osób. Taka jest rze­czywistość. I taka będzie naj­bliższa przyszłość. Nie będzie wielkich uroczystości i tłumów. Będzie to Kościół ubogi i pozba­wiony przywilejów. Nie będzie nad Paliseul wielkiej wieży ko­ścioła i dzwonów wzywających na Anioł Pański. I stanie się to, o czym mówił młody ks. J. Rat­zinger: „Wtedy ludzie zobaczą tą małą trzódkę wierzących, jako coś kompletnie nowego: odkryją ją jako nadzieję dla nich, odpo­wiedź, której zawsze w tajemni­cy szukali”. – Czy nie lepiej to wszystko wyburzyć i zbudować coś nowego, zaczynając od ma­łej grupki nowych wiernych? Dzisiaj właścicielem kościel­nych budynków w tym kraju jest państwo, za ich utrzymanie płaci rząd. Czas zacząć coś no­wego na swoim – pomyślałem, siedząc samotnie w kaplicy.

Tej samej niedzieli w salce parafialnej, było spotkanie z or­ganizacją, z sąsiedniej jednostki duszpasterskiej, która pomaga imigrantom w integracji z lokal­ną społecznością. Kościół w Pa­liseul też tworzy taką jednostkę razem z innymi dziewięcioma kościołami, byłymi okoliczny­mi parafiami. Jednostką w Pa­liseul opiekuje się dwóch księ­ży. – U nas w tym roku nikt nie zgłosił się do postulatu. Nigdy tak wcześniej nie było – powie­dział do mnie przy stole drugi proboszcz, polski saletyn, kie­dy rozmawialiśmy o kryzysie Kościoła w Belgii. Trochę mnie to uspokoiło. – Brak powo­łań to nie tylko werbistowski problem – pomyślałem z ulgą.

Jak zmienić ten stan rze­czy? Chyba skończyła się pew­na epoka i warto nauczyć się od św. Ignacego obojętności. Chris Lowney przypomina, że autor Ćwiczeń duchowych, sam był wzorem obojętności i bez trudu pogodziłby się nawet z faktem rozwiązania zakonu. „Potrzebo­wałbym kwadrans modlitwy, by się pozbierać, po czym byłbym szczęśliwy, szczęśliwszy nawet niż kiedykolwiek wcześniej”. Wolność od przywiązywania się do miejsc oraz dobytku po­zwala zakonnikowi być wy­czulonym na dynamikę zmian w zmieniającym się świecie. Gdyby św. Ignacy żył dzisiaj, to myślę, że dałby nam w ramach ćwiczeń duchowych do roz­ważenia pytanie: Czy wyobra­żasz sobie przyszłość werbistów w Polsce bez domu w Pieniężnie?

————-

Komunikaty SVD, 1/2018, s.15-16.